Aksamitka (Tagetes) jest rośliną jednoroczną o skromnych wymaganiach i wielkim uroku. Dzielnie znosi upały i wytrzymuje parodniowe susze, co sprawia, że trudno o roślinę łatwiejszą w uprawie. Kwitnienie rozpoczyna się już pod koniec czerwca, jest wyjątkowo obfite i zdaje się nie mieć końca. Poznaj aksamitkę, roślinę ozdobną i leczniczą.
Aksamitka pochodzi z Meksyku i lubi słońce
Aksamitki uprawia się jak Polska długa i szeroka. Gdzie nie spojrzysz, zdobią place i skwery, wiejskie ogródki i miejskie ogrody. Posadzone w pojemnikach i skrzynkach dekorują wejścia do budynków, upiększają tarasy i balkony. Zależnie od regionu, występują pod różnymi nazwami. Aksamitki, aksamitek kwiat, byczki, ale też turki i śmierdziuchy należą do najczęściej używanych. Dwie ostatnie odnoszą się do tak nielubianego przez wielu charakterystycznego zapachu wydawanego przez tę roślinę. Co ciekawe, są tacy, którym aksamitka nie tylko, za przeproszeniem nie śmierdzi, ale którzy wprost przepadają za jej charakterystycznym ostrym zapachem.
Aksamitki uprawiane w Polsce pochodzą z gorącego Meksyku, co tłumaczy ciepłolubny charakter rośliny, i występują w trzech gatunkach. Znasz je wszystkie, przynajmniej z widzenia.
Rodzaje i gatunki aksamitek
1. Aksamitka wyniosła lub wysoka (Tagetes erecta)
Ten gatunek wyrasta do 120 cm, ale jej wysokość zależy od odmiany. Kwiaty aksamitki osadzone są pojedynczo na szczytach pędów i mają średnicę 8 – 10 cm. Pędy są sztywne, silnie rozgałęzione i obficie ulistnione. Odmiany uprawne kwitną na żółto i pomarańczowo, a kwiaty są zawsze jednobarwne. Aksamitek kwiat pomarańczowy i tylko taki stanowią przedmiot kultu religijnego dla wyznawców hinduizmu i buddyzmu, o czym przeczytasz w dalszej części tekstu.
Aksamitki wyniosłe ze względu na wysokość roślin dzielą się na:
- bardzo wysokie – wysokość 90-120 cm,
- wysokie – 60-100 cm,
- średnie – 45 – 55 cm,
- niskie – 30 – 40 cm,
- karłowe – 15-30 cm.
2. Aksamitka rozpierzchła (Tagetes patula)
Nazywana jest też rozpostartą ze względu na mocne rozkrzewianie się. Rośliny wyrastają na wysokość do 30 cm. Pędy są silnie rozgałęzione i obficie ulistnione. Koszyczki kwiatowe o średnicy 4- 6 cm mogą być pojedyncze, półpełne lub pełne i występują w kolorze złocistopomarańczowym z brązowoczerwoną plamą u nasady płatków. Najczęściej spotyka się odmiany karłowe oznaczone jako tagetes patula nana, które osiągają wysokość 15 – 18 cm i są niezastąpione na obwódki i rabaty. Często bywa też uprawiana na cmentarzach, gdzie sadzi się ja na grobach ziemnych.
3. Aksamitka wąskolistna (Tagetes tenuifolia)
Jej wysokość nie przekracza 25 cm. Pędy są silne rozkrzewione, proste i wzniesione, a ulistnienie skąpe i delikatne. Kwitnie wyjątkowo obficie, ale koszyczki kwiatowe w różnych odcieniach od jasnożółtego do pomarańczowego są małe, o średnicy nieprzekraczającej 2 cm, zawsze złożone z 5 kwiatów języczkowatych. Jest to wyjątkowo piękna aksamitka, która wygląda niczym świetlista kula utkana z setek koronkowych kwiatuszków.
Aksamitka ma niewielkie wymagania
Aksamitki kwiaty są roślinami o niewielkich wymaganiach i zadowolą się każdą przeciętną glebą ogrodową. Najlepsza będzie dla nich gleba piaszczysta i tylko umiarkowanie wilgotna, nie znoszą natomiast stanowisk zimnych i podmokłych. Trzeba pamiętać, że pochodzą z rejonów Meksyku i do prawidłowego wzrostu i obfitego kwitnienia potrzebują dużo słońca. Niestraszna im będzie zatem południowa wystawa, a nawet parodniowa susza.
Siew w cieple
Aksamitka ma tę ogromną zaletę, że jest mało kapryśna w uprawie, jakkolwiek ze względu na jej wrażliwość na zimno nie sieje się jej wprost do gruntu. Nasiona wysiewa się w połowie marca do inspektu lub w połowie kwietnia na rozsadniku. W 1 g znajduje się kilkaset nasion aksamitki wyniosłej/rozpierzchłej i aż 1200 nasion aksamitki wąskolistnej. Wschody nie są szybkie, ale już w 12 tygodni po siewie pojawiają się pierwsze kwiaty. Na miejsce stałe sadzi się rośliny w drugiej połowie maja, czyli w okresie po ustąpieniu przymrozków w rozstawie:
- odmiany niskie – 20 25 cm
- odmiany wysokie 30 -40 cm
Pielęgnacja
Jeżeli ziemia w ogrodzie znajduje się w dobrej kulturze, aksamitki kwiaty nie potrzebują zasilania. Nie należy za to zaniedbywać odchwaszczania i spulchniania gleby, szczególnie po deszczu. Ostrożnie z azotem — przenawożenie azotem odbije się niekorzystnie na kwitnieniu, bo chociaż roślina wytworzy masę pędów i liści, to odbędzie się to kosztem kwiatów. W razie zahamowania wzrostu i widocznie złej kondycji trzeba wspomóc roślinę i podlać ją rozpuszczoną w wodzie Azofoską. A w czasie przeciągającej się suszy, lekko nawadniać. Aksamitki posadzone w pojemnikach nie znoszą przelewania — regularnie zalewane będą chorować i szybko zmarnieją. Warto też na bieżąco usuwać przekwitłe kwiaty aksamitki, aby roślina nie wysilała się na zawiązywanie nasion.
Roślina lecznicza i jadalna
Okazuje się, że aksamitka posiada też cenne właściwości lecznicze. W tym przypadku za surowiec leczniczy uważa się nadziemną część rośliny, w tym kwiaty, które są bardzo bogate w karotenoidy, czyli związki o działaniu przeciw utleniającym i przeciwnowotworowym. Cała roślina działa moczopędnie, przeciwzapalnie, rozkurczowo i antydepresyjnie.
Aksamitek kwiat w formie naparu jest doskonałym tonikiem służącym do przemywania twarzy. Widocznie wygładza, poprawia koloryt poszarzałej skóry i dodaje blasku zmęczonej cerze.
Wysuszone i sproszkowane kwiaty aksamitki rozpierzchłej są ciekawą przyprawą używaną w kuchni gruzińskiej pod nazwą szafran imeretyński. Z kolei kwiaty aksamitki wyniosłej, które także są jadalne, wykorzystuje się do aromatyzowania potraw i jako element dekoracyjny na talerzu.
Aksamitka to roślina święta
Dla wyznawców hinduizmu i buddyzmu aksamitka jest rośliną świętą. W pomarańczowych kwiatach tej rośliny mieszka bowiem potężna bogini Taledżu, która chroni świat przed demonem zła, a także otacza opieką ludzi proszących o wsparcie. Wierni składają na ołtarzach girlandy z kwiatów aksamitki i wieszają je w wejściach do domów czy sklepów w nadziei, że w ten sposób ubłagają potężne bóstwo i zapewnią sobie przychylność i opiekę.
Aksamitka kwiat w ogrodzie biodynamicznym
Rośliny ozdobne stanowią niezwykle korzystne uzupełnienie ogrodu użytkowego, czego doskonałym przykładem jest aksamitka. Doświadczeni ogrodnicy wykorzystują się ją jako roślinę pułapkową na nicienie, które pasożytują na roślinach, wysysają z niej soki, są przy tym wektorami bakterii, wirusów i grzybów. Walka z nimi jest bardzo trudna. Tu z pomocą przychodzi aksamitka, która działa niczym wabik na wspomniane organizmy. Po zakończeniu sezonu należy wyrwać aksamitkę wraz z korzeniami i usunąć ją z ogrodu, pozbywając się w ten sposób nadmiaru nicieni z ogrodowej gleby.
Są jeszcze takie ogródki, nad którymi fruwają bajecznie kolorowe motyle i gdzie między krzakami róż i pomidorów rosną aksamitki. Posadzona w bezpośredniej bliskości pomidora aksamitka korzystnie wpływa na wzrost rośliny i ilość owoców, a rosnąca w pobliżu róży poprawia zdrowotność krzewu i dobrze wpływa na wygląd i ilość kwiatów. Przy tym wszystkim zdobi ogród nieprzerwanie od końca czerwca do późnej jesieni i niestraszne jej ocieplenie klimatu. Aksamitka jest też rośliną miododajną i wabi do ogrodu owady zapylające, które przy okazji oblatują inne uprawy. Nad grządkami unoszą się roje zapracowanych pszczół, a w tle basują trzmiele. Tak wygląda ogród biodynamiczny.
Bibliografia:
- Czekalski M., Ogólna uprawa roślin ozdobnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław 2010.
- Kiljańska I., Kwiaty w ogródku, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1983.
- Rośliny przeciwko szkodnikom, „Tygodnik Poradnik Rolniczy”, nr 21/2013.
- Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: PWRiL, 1983.